افزایش شیوع چاقی بیمارگونه (شاخص توده بدنی بیشتر از  40کیلوگرم بر متر مربع) منجر به مشکلات سلامتی زیادی در سراسر دنیا شده است. جراحی چاقی به‌طور همزمان باعث کاهش وزن می‌شود. خطرات تغذیه‌ای این جراحی‌ها  از طریق دو مکانیسم قابل توجیه است: (1) مصرف محدود درشت مغذی‌ها و ریز مغذی‌ها. (2) بای‌پس مناطق جذبی و ترشحی معده و روده کوچک. انواع روش‌های جراحی شامل:

• روش‌های محدودکننده: گاستریک باندینگ اسلیوگاسترکتومی
• روش‌های سوء‌جذب: بای‌پس قسمتی از دستگاه گوارش و روده‌ها
• روش‌های ترکیبی : ترکیبی از هر دو روش محدودکننده و سوء‌جذب

گاستریک باندینگ یا حلقه معده: باند پرشده با سالین، یک لوله خروجی از آن به سطح شکم در زیر پوست دارد که اجازه تزریق مایع اضافی یا کاهش مایع را می‌دهد. باعث کاهش مقدار غذای خورده شده در هر وعده و ایجاد سیری زودرس نیز می‌شود.

مزایای حلقه معده: حلقه معده قابلیت خارج‌سازی دارد و در صورت مفید نبودن یا داشتن عارضه این امکان را به جراح می‌دهد که همه چیز به حالت قبل از جراحی بازگردد.

• قابلیت تنظیم شدن حلقه یا باند معده این امکان را به فرد می‌دهد تا در مواقع ضروری، برای مثال بیماری خاص یا بارداری که تغذیه فرد باید مورد توجه و اهمیت قرار گیرد، برای مدتی شل و سپس تنگ شود.
• در این روش شکل و ظاهر معده هیچ تغییری دائمی نمی‌کند.
• عدم نیاز به دارو و مکمل غذایی

خطرات و عوارض ناشی از حلقه معده

مشکل اصلی مربوط به قطر داخلی کیسه ایجاد شده است که این اجازه را به افراد نمی‌دهد تا به‌طور عادی از میوه، سبزیجات، سالاد، نان و گوشت استفاده کنند. زیرا این کیسه به سرعت پر شده و منجر به بروز استفراغ در فرد می‌شود.

• استفراغ مداوم فرد را تحریک می‌کند تا به مصرف مواد غذایی فاقد ارزش غذایی چون شکلات، چیپس و … روی بیاورند و در نهایت به دلیل تغذیه ناسالم دچار انواع امراض و بیماری‌های مربوط به کمبود مواد غذایی چون پوکی استخوان، بیماری قلبی، خستگی شدید، ریزش مو و گرفتگی عضالنی شود.
• تهوع و استفراغ در اغلب موارد می‌تواند با تنظیم سفتی حلقه کاهش یابد.
• حرکت حلقه به بالا و پایین می‌تواند منجر به آسیب دیافراگم یا ایجاد انسداد، ریفالکس اسید معده، خون‌ریزی و حتی سوراخ شدن معده علی‌رغم ایجاد اختلال در عملکرد آن شود.
• نیاز به تعویض آن هر 4 الی 5 سال

بالون معده

بالون‌گذاری معده از طریق آندوسکوپی

بالون معده همانند یک توپ پر از هوا، مایع یا مخلوطی از هر دو به‌طور موقت درون معده جاگذاری می‌شود. محدود کردن فضای درون معده و کاهش مواد غذایی مصرفی به کم شدن وزن کمک می‌کند و همچنین باعث احساس سیری سریع‌تر در فرد می‌شود. حجم معده در حالت معمولی حدود 900 میلی‌لیتر است ولی پس از گذاشتن بالون حدود 700 میلی‌لیتر کاهش می‌یابد.

عوارض جانبی بالون معده

درد و تهوع، ریفالکس مری، سوء هاضمه، نفخ شکم و اسهال

• احتمال ترکیدن یا حرکت آن درون دستگاه گوارش و ایجاد انسداد روده
• خارج کردن بالون‌های داخل معده پس از شش ماه توسط آندوسکوپی

گاستروپلاستی با باند عمودی

گاستروپالستی با حلقه عمودی در واقع اصلاح‌شده حلقه است و یک روش کاملاً محدودکننده بوده که علاوه بر استفاده از حلقه، قسمتی از معده به‌صورت عمودی دوخته می‌شود. بیمارانی که تحت این درمان قرار می‌گیرند به اسید فولیک، آهن، ویتامین B12 جایگزین نیازی ندارند. در این روش 50 %اضافه وزن کم می‌شود.

اسلیوگاسترکتومی

برش عمودی از فاصله 6-5 سانتی‌متری دریچه پیلور شروع و تا زاویه هیس به پایان می‌رسد. بین 80-90 درصد معده برداشته می‌شود و یک کیسه با حجم 100 سی‌سی جاگذاری می‌شود.

بیشتر بخوانید: عوارض طولانی‌مدت بعد از جراحی اسلیو معده

روش محدودکننده و سوءجذبی (بای‌پس معده)

شایع‌ترین روش درمان چاقی است که  یک کیسه در قسمت بالایی معده ایجاد می‌شود و اتصال باقیمانده ژژنوم به معده جدید متصل می‌شود. با این روش 70-%65 %اضافه وزن کاهش پیدا می‌کند. دراین روش با محدود کردن مصرف غذا در نتیجه کاهش اندازه معده و همچنین با کاهش تغییرات جذب غذا، باعث تغییر در تولید چندین هورمون گوارشی شده و منجر به کاهش وزن می‌شود. سطح گرلین، هورمونی که توسط سلول‌های عصبی و غدد معده ترشح می‌شود و در حس گرسنگی نقش دارد بعد از این عمل کاهش می‌یابد.

مزایای بای‌پس معده

بهبودی قابل وضوح عوارض و بیماری‌های همراه چاقی مثل آرتروز، درد پشت، دیس لیپیدمی، کاردیومیوپاتی، استئاتوهپاتیت غیر الکلی

معایب بای‌پس معده

مشکلات ریوی تنفسی، خون‌ریزی دستگاه گوارش، انسداد روده، آمبولی، زخم‌های حاشیه‌ای

عوارض طولانی‌مدت بای‌پس معده

بیماری که بای‌پس معده انجام داده است، سندرم دامپینگ را تجربه می‌کند. تاکی کاردی، تعریق و درد شکم آنقدر نامطلوب بوده که وی را وادار به تغییرات رفتاری مناسب و خودداری از پرخوری می‌کند. بیماران تمایل به انتخاب مایعات دارند. اغلب، جراحی بای‌پس معده منجر به نفخ، تهوع و استفراغ می‌شود. عمل جراحی بای‌پس معده می‌تواند منجر به سوء تغذیه شود، که مادام‌العمر نیاز به پیگیری دارد. وضعیت تغذیه‌ای باید توسط یک متخصص تغذیه ارزیابی منظم شود. نظارت باید شامل ارزیابی کاهش چربی بدن، کم‌خونی فقر آهن و کمبود پتاسیم، منیزیم، فوالت و ویتامین B12.

لیپوساکشن

لیپوساکشن، روش کاهش وزن نیست، بلکه روشی زیبایی است زیرا تنها 5 پوند از چربی در هر بار قابل برداشت است. همیشه موفقیت‌آمیز نبوده است. عوارض آن شامل هموراژی، سلولیت عفونی شدید و مرگ است.

جراحی اسلیو معده بهتر است یا بای‌پس معده؟

زمان جراحی و بیهوشی اسلیو معده نسبت به روش بای‌پس معده کمتراست. سندروم دامپینگ در جراحی اسلیو معده بروز نمی‌کند. مدت بستری شدن، استراحت در منزل و نقاهت بعد از جراحی اسلیو کمتر است. فقط حجم معده کمتر می‌شود و روده یا دیگر اجزای گوارشی دست‌نخورده باقی می‌مانند.

توصیه‌های رژیمی بعد از عمل جراحی

• 1 -2 روز اول بستری: رژیم مایعات شفاف
• هفته اول و دوم: رژیم مایعات کامل
• هفته‌های سوم و چهارم: رژیم نرم، نیمه مایع
•  هفته‌های پنجم و ششم: رژیم نرم به سمت جامد و نیمه جامد
•  پس از هفته ششم: رژیم معمولی

هفته اول و دوم بعد از جراحی

مجاز بودن نوشیدن جرعه‌های آب در روز پس از جراحی

•  در روزهای اول و دوم بعد از جراحی: استفاده از رژیم مایع شفاف شامل: آّب، نوشیدنی‌های بدون گاز و غیر شیرین
•  میزان کل دریافت از رژیم مایع شفاف در هر وعده: حدود یک چهام فنجان
•  از روز سوم به بعد: استفاده از رژیم مایع کامل شامل مواد غذایی مانند شیر بدون چربی، ماست کم‌چربی، شیر سویا ساده
• به مدت دو هفته : توصیه به استفاده از مایعات مجاز شامل آب، چای خیلی کمرنگ، استفاده از شیرین‌کننده‌های رژیمی به جای شکر، چای میوه‌ای یا گیاهی غیرکافئینه، آبمیوه رقیق و صاف شده و بدون پالپ، آب گوشت، سوپ صاف شده رقیق کم‌چرب و ژله بدون قند
  نکته: از روز سوم به بعد به تدریج تا هفته سوم، افزایش حجم مواد دریافتی در هر وعده از یک چهام فنجان به حداکثر سه چهام فنجان
• حدود 14 روز پس از جراحی: امکان مصرف مایعاتی همچون عصاره 100 % سبزیجات، آب گوجه‌فرنگی، سوپ گوجه‌فرنگی، سوپ رقیق با شیر کم‌چرب

هفته سوم و چهارم بعد از عمل جراحی

• از هفته سوم: تغییر رژیم به غذاهای نرم و رقیق شده به میزان کم. برخی از غذاهای این گروه عبارتند از: ماست کم‌چرب، سوپ میکس شده، آب عدسی، سیب‌زمینی له‌شده با آبِ گوشت، پنیرکم‌چرب به‌صورت رنده شده، سیب پخته شده، میوه‌جات پخته شده خانگی مثل هلو، گالبی، زردآلو. حذف آب‌میوه و جایگزینی میوه‌ها ی رنده شده
  پس از مصرف غذاهای نرم شده به مدت چند روز: اضافه نمودن کمی پروتئین مانند گوشت، ماهی، مرغ، لوبیا، عدس و تخم‌مرغ نیز به رژیم غذایی o حجم هر وعده غذایی متناسب با حجم معده جدید و حدود 30 سی‌سی (2قاشق غذاخوری)

هفته پنجم و ششم بعد از عمل جراحی

نوع غذای مصرفی: مشابه چهار هفته اول اما عدم نیاز به پوره کردن غذاها. در ابتدا تهیه و مصرف غذایی نرم و یکنواخت مانند غذای کودک و به تدریج  میزان نرمی و قوام آن به سمت غذای نیمه جامد برود. حجم غذا همچنان ثابت بوده و طی 6 – 5 وعده در روز باید مصرف شود. جویدن خوب هر لقمه از غذا خیلی مهم است.

پس از هفته ششم بعد از عمل جراحی

از این مرحله به بعد: استفاده از رژیم عادی و معمول مجاز است.